«حفظ غدیر به یاری شعر»
شعر شاعران نقش مهمی در حفظ غدیر در طول زمانهای ظلمانی داشته؛ چه قالب شعر پایدارتر است و مردم علاقه خاصی به آن دارند. از ساعتی که خطبه پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم پایان یافت، حسان بن ثابت اولین شعر را در حضور آنحضرت سرود و این الگوی روشنی برای شاعران شد تا در طول چهارده قرن با هنر خود غدیر را حفظ کنند و آن را به نسلهای بعد برسانند.
جلوه ادبی شعر غدیر
یکی از جلوههای ادبی غدیر شعرهای بسیاری است که درباره غدیر سروده شده است. این اشعار که به اصطلاح «غدیریه» نامیده میشوند، بسیار مورد توجه بوده، کتابهای مستقلی برای جمعآوری آنها تألیف شده است.
جلوه ادبی دیگر غدیر نثرهای داستانی و حماسی درباره غدیر است که در به تصویر کشیدن غدیر نقش مهمی ایفا کرده است.
تدوین کتب شعر غدیر
برخی اشعار مربوط به غدیر جمعآوری، و این اسناد ادبی غدیر را به صورت مجموعههای تنظیم و عرضه کردهاند. برخی از این کتابها مستقلاً درباره اشعار غدیر است که نمونههایی از آنها نام برده میشود:
عربی
1 . الغدیرُ فِی الکِتاب و السُّنَةِ وَ الأَدَب، علامه امینی؛
2 . شُعَراء الغدیر، مؤسسة الغدیر، بیروت؛
3 . الغدیرِ فِی الأَدَبِ الشَعْبی، حسین بن حسن بهبهانی؛
4 . غدیریات، علامه امینی، (برگزیده از الغدیر)؛
5 . غدیریات هادِفَة، سید طالب خرسان.
فارسی
6 . غدیر در شعر فارسی، سید مصطفی موسوی گرمارودی؛
7 . سرود غدیر، علامه سید احمد اشکوری، 2 جلد؛
8 . شعرای غدیر از گذشته تا امروز، علامه محمد هادی امینی، 10 جلد؛
9 . غدیر در شعر فارسی از کسایی مروزی تا شهریار تبریزی، محمد صحتی سردرودی؛
10 . پاسداران حماسه غدیر، پرویز عباسی؛
11 . بیعت با خورشید، اداره ارشاد خراسان؛
12 . در ساحل غدیر، احمد احمدی بیرجندی؛
13 . گلبانگ غدیر، محمد مهدی بهداروند؛
14 . دریا در غدیر، ثابت محمودی؛
15 . مهر آب خم، سید علی رضوی؛
16 . یک جرعه از غدیر، شعرای قم؛
اردو
17 . صهبای غدیر، شعرای هند؛
18 . ترانه غدیر، سید محمد رضا ساجد زید پوری.
آماری از کتب شعر غدیر
غدیریههای عربی در کتاب شریف الغدیر در یازده جلد به صورت جامعی تدوین شدهاست. همچنین کتاب شعراء الغدیر را مؤسسه «الغدیر» بیروت در دو جلد تدوین و چاپ کرده است.
خطابه غدیر را عدهای از شعرای فارسی زبان به نظم آوردهاند و در کتابهای سرود غدیر (2 جلد) شعرای غدیر از گذشته تا امروز (10 جلد) و غدیر در شعر فارسی از کَسائی مَرْوَزی تا شهریار تبریزی به صورت مبسوطی جمع آوری شده است.
همچنین برای نمونه چهار عنوان چاپی از نظم فارسی غدیر ذکر میشود:
1 . خطبه الغدیر، اثر صغیر اصفهانی، با همکاری مرحوم عمادزاده.
2 . خطبه غدیریه، اثر میرزا رفیع، که در سال 1313ق در هند چاپ شده است.
3 . ترجمه (منظوم) خطبه غدیر خم، اثر میرزا عباس جَبَرُوتی قمی.
4 . غدیر خم، مرتضی سرافراز، 1348 ش.
شعر غدیر در پاسخ به ادعای معاویه
امیرالمؤمنین علیهالسلام قصیدهای سرودند که یک بیت آن درباره غدیر خم بود و طی نامهای آن را برای معاویه فرستادند:
وَ أَوجَبَ لی ِولایَتَهُ عَلَیْکُمْ رَسولُ اللّهِ یَوْمَ غَدیرِ خُمّ
یعنی: پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم در روز غدیر خم ولایت خود بر شما را، برای من واجب کرد.
وقتی معاویه پاسخ امیرالمؤمنین علیهالسلام را خواند گفت: «ای غلام، این نامه را پاره کن، تا اهل شام آن را نخوانند و به علی بن ابیطالب تمایل پیدا نکنند».
شعر غدیر در مجلس معاویه
روزی سه نفر از شعرا نزد معاویه جمع بودند: طِرِمّاح، هُشام مُرادی و محمد بن عبداللّه حِمْیَری.
معاویه کیسه زری بیرون آورد و مقابل خود گذاشت و گفت: ای شعرای عرب، درباره علی بن ابیطالب شعری بگویید، ولی جز حق نگویید. من فرزند ابوسفیان نباشم اگر این کیسه را به کسی بدهم، جز آنکه درباره علی حق را بگوید.
طِرمّاح برخاست و درباره حضرت ناسزا گفت. هشام مرادی نیز ناسزا گفت. عمروعاص به حمیری گفت: اکنون تو بگو، ولی غیر حق مگو. سپس عمروعاص به معاویه گفت: قسم یاد کردهای که این کیسه را جز به کسی که درباره علی حق بگوید ندهی. معاویه گفت: آری.
حمیری برخاست و اشعار بلندی در مدح امیرالمؤمنین علیهالسلام سرود که یک بیت آن درباره غدیر بود:
تَناسَوْا نَصْبَهُ فی یَومِ خُمٍّ مِنَ الْباری وَ مِنْ خَیْرِ الاَنامِ
یعنی: نصب علی بن ابیطالب علیهالسلام را در روز غدیر خم از سوی خداوند و از سوی بهترین مردم به فراموشی سپردند.
معاویه گفت: تو از همه راستتر گفتی! کیسه زر را تو بردار!
شعر فارسی غدیر
«عرش بر دوش غدیر»
در روز غدیر، عقل اول *** آن مظهر حق، نبیِّ مرسل
چون عرش تو را کشید بر دوش *** آنگاه گشود لعل خاموش
فرمود که این خجستهمنظر *** بر خلق پس از من است رهبر
بر دامن او هر آن که زد دست *** چون ذره به آفتاب پیوست
«ولایت حیدر، لبخندِ فاطمه»
از ولایتعهدی حیدر، خدا تاج شرف *** بار دیگر بر سر زهرای اطهر میزند
در حریم ناز و عصمت زین همایون افتخار *** فاطمه لبخند بر سیمای شوهر میزند
سیدرضا مؤید
«غدیر، باب رحمت»
باز تابید از افقْ روزِ درخشانِ غدیر *** شد فضا سرشار عطرِ گل ز بستان غدیر
موج زد دریای رحمت در بیابان غدیر *** چشمههای نور جاری شد ز دامان غدیر
شـد غـدیـر خُـم تـجـلـیگـاه انـوار خــدا *** تا در آنجا جلوهگر شد نور مِصباحُ الهُدی
آفرینش را بُوَد بر سوی آن سامان نگاه *** ما سوی اللّه منتظر تا چیست فرمان اِله
ناگهان خَتمِ رُسُل، آن آفتاب دین پناه *** بر فراز دست میگیرد علی را همچو ماه
تا شنـاسـانـد به مـردم آن ولی اللّه را *** «والِ مَن والاه» خواند، «عادِ مَن عاداه» را
ای غدیر خم که هستی روز بیعت با امام *** بر تو ای روز امامت از همه امت سلام
از تو محکم شد شریعت، وز تو نعمت شد تمام *** ما به یاد آن مبارک روز و آن زیبا پیام
از ولای مُرتضی دل را چراغان میکنیم *** بـا علی بار دگر تجدید پیمـان میکنیم
سیّدرضا مؤید
«مگریز از عهد روز غدیر»
بیاویزد آن کس به غدر خدای *** که بگریزد از عهد روز غدیر
چه گویی به محشر اگر پرسدت *** از آن عهد محکم شَبَر یا شُبیر
حکیم ناصرخسرو قبادیانی
