نماز شب و سحر خیزی از منظر قرآن
نماز شب از منظر قرآن: در تفسیر کشف الاسرار چنین آمده که خدای تعالی در سوره مزمل فرمود: «ای محمد به دوستان ما بگوی چون که خواهید با ما راز و نیاز کنید روی به قبله شرع آرید و قدم در حضرت نماز نهید».
ادامه مطلب...
برچسب ها :
نماز , نماز شب , شب زنده داری , راز و نیاز , توبه , الهی العفو ,
گرچه رکوع وسجود برای قرب به خدا وبندگی اوست،اما در این اعمال نوعی ورزش بدنی نیز نهفته است.
نظیر فردی که با دست لباس می شوید وهدفش تمیزی لباس است،اما دراین کار نوعی ورزش نیز نهفته
است.عبادات اسلام همراه با نوعی حرکت است وبا سلامتی رابطه دارد،درحج وجهاد وصله رحم وعیادت
وزیارت حرکت است ودر روزه نیز به مسائل سلامتی توجه شده تا آنجا که فرمودند(صوموتصحوا).
«همانا نماز، انسان را از زشتی ها و گناهان باز می دارد».
ادامه مطلب...
برچسب ها :
نماز , نماز عامل باز دارنده ی گناهان , باز دارنه ی گناه ,
آثار و برکات نماز
با نگاهی به آیات و روایات، درمی یابیم که برای نماز، آثار و برکات زیادی وجود دارد و ما در اینجا، برخی از آنها را مورد توجه قرار می دهیم؛ توجهی که باعث می شود در عده ای روحیه قدرشناسی نسبت به نماز پدید آید و برای عده ای، نقطه آغازی خواهد بود برای دست یافتن به این آثار. آثار فردی، خانوادگی و اجتماعی نماز 1،بازدارندگی از گناه:قرآن کریم می فرماید:"نماز را بپا دار، همانا نماز از فحشا و منکر، نهی می کند." (عنکبوت/45). منظور از "فحشا" اشاره به گناهان بزرگ پنهانی و "منکر" گناهان بزرگ آشکار است یا این که فحشا، گناهانی است که بر اثر غلبه قوای شهویه و منکر، بر اثر غلبه قوه غضبیه صورت می گیرد. انسانی که به نماز می ایستد، تکبیر می گوید، خدا را از همه چیز برتر می شمرد، به یاد نعمتهای او می افتد، حمد و سپاس او می گوید، به یاد روز جزا می افتد، به بندگی او اعتراف می کند، از او یاری می جوید، صراط مستقیم را از او می طلبد و از راه کسانی که بر آنها غضب شده و گمراهان، به خدا پناه می برد. بدون شک، در قلب و روح چنین انسانی، جنبشی به سوی حق و حرکتی به سوی پاکی و جهشی به سوی تقوا پیدا می شود... از این گذشته، وقتی فرد مقدمات نماز را به جای می آورد، خود را شستشو داده و پاک می کند، حرام و غصب را از خود دور می سازد و به بارگاه دوست می رود. همه این امور، تأثیر بازدارنده در برابر خط فحشا و منکرات دارد. اما، هر نمازی به همان اندازه که از شرایط کمال و روح عبادت برخوردار است، اثرگذار است. به عبارتی، نهی از فحشا و منکر، سلسله مراتب و درجاتی دارد و هر نمازی به نسبت رعایت شرایط، دارای بعضی از این درجات است... پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرمودند:"کسی که نمازش او را از فحشا و منکر باز ندارد، هیچ بهره ای از نماز حاصل نکرده است." همچنین، فرمودند:"کسی که از فرمان نماز اطاعت نکند، نمازش نماز نیست و اطاعت نماز آن است که نهی آن را از فحشا و منکر به کار بندد." و در حدیث دیگری چنین آمده:"جوانی از انصار، نماز را با پیامبر ادا می کرد و با این حال، آلوده گناهان زشتی بود؛ این ماجرا را به پیامبر عرضه داشتند. فرمود:سرانجام، روزی نمازش او را از این اعمال باز می دارد." بازدارندگی نماز از فحشا و منکر به قدری اهمیت دارد که در بعضی روایات اسلامی به عنوان معیار سنجش نماز مقبول و غیر مقبول از آن یاد شده است، چنان که امام صادق(ع) می فرمایند:"کسی که دوست دارد بداند خدا نمازش را قبول کرده یا نه، باید ببیند آیا این نماز، او را از زشتی ها باز داشته یا نه. به همان مقدار که باز داشته، نمازش قبول است....(1) که البته قبول نماز در پیشگاه خدا، با انجام تکلیف متفاوت است، بدین معنا که کسی که نماز می خواند، به تکلیف عمل کرده اما شاید نماز واقعی نباشد. " 2،یاد خدا:قرآن کریم می فرماید:"و لذکرا... اکبر". ظاهر این جمله می خواهد فلسفه مهمتری را بیان کند و آن، این است که نماز، انسان را به یاد خدا می اندازد که ریشه هر خیر و سعادتی است و حتی عامل اصلی نهی از فحشا و منکر نیز همین "ذکرا..." می باشد؛ در واقع برتری آن به خاطر این است که علت و ریشه به حساب می آید. اصولاً یاد خدا مایه حیات قلبها و آرامش دلهاست و چیزی به پایه آن نمی رسد که "الا بذکرا... تطمئن القلوب" و اصولاً روح همه عبادتها ذکر خداست. اقوال نماز، افعال، مقدمات و تعقیبات نماز، در واقع یاد خدا را در دل انسان زنده می کند. و در سوره "طه" آیه 14، به این فلسفه اساسی اشاره شده است که:"ای موسی. نماز را برپادار تا به یاد من باشی...." بنابراین، دقت در متون آیات و روایات اسلامی، ما را به نکات بیشتری رهنمون می سازد، از جمله این که روح و اساس و هدف و پایه و مقدمه و نتیجه و بالاخره فلسفه نماز، همان یاد خداست؛ همان ذکرا... است که در آیه فوق به عنوان برترین نتیجه بیان شده است.
البته، ذکری که مقدمه فکر و فکری که انگیزه عمل بوده باشد، چنان که در حدیثی از امام صادق(ع) آمده که در تفسیر جمله "ولذکرا... اکبر" فرمودند:"منظور، یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام است." (یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد.(2)) اگر ذکر خدا موجب محبوبیت می شود و باعث برائت از آتش و نفاق می گردد(3) و اگر در پرتو ذکر خدا، چشمهای بسته گشوده شده و گوشهای سنگین می شنوند(4) و اگر ذکر خدا نور دلها بوده و قلب را زنده می کند و عقل را نورانی می نماید(5) و به انسان، شرح صدر می دهد(6) و در نهایت، موجب رستگاری انسان می شود(7) همه این آثار برای نماز که بزرگ ترین ذکر خداست وجود دارد. بنابراین، برپا داشتن نماز، خدا را به یاد آورده و خدا را در انسان، پاینده می سازد(8) و در سایه نماز، ذکر خدا اقامه می شود؛ همچنان که برای اقامه ذکرا...
است.(9) و به تحقیق، هر کس تزکیه کند و نام پروردگارش را ذکر نماید و نماز بخواند،
رستگار می شود. (اعلی/14و15)
پی نوشتها
1و2،تفسیر نمونه، ج16، ص284 تا293.
3،وسایل الشیعه، ج4، ص1181، باب 5 از ابواب الذکر.
4،بحارالانوار، ج69، ص325.
5و6،منتخب غررالحکم، ص23و19.
7،واذکروا ا... ذکراً کثیراً لعلکم تفلحون، انفال/45.
8،طه/14.
9،الصلاة فی الکتاب والسنة، ری شهری، ص17.
اهمیت نماز از نظر آیات و روایات
خداوند در قرآن می فرماید:«یا ایها الذین آمنوا اذکروا الله ذکرا کثیرا و سبحوه بکرة و اصیلا»: ای کسانی که ایمان آورده اید ! خدا را بسیار یاد کنید . و صبح و شام او را نیایش کنید (سوره احزاب ، آیات 41 و . 42). در مورد نماز پیغمبر اکرم فرمود و یا ائمه اطهار فرمودند ( چون هم در کلمات رسول اکرم هست و هم در کلمات ائمه ) « الصلوة عمود الدین » (وسائل ، ج3 ، ص 23 ، ح . 13)نماز عمود خیمه دین است یعنی اگر دین را به منزله یک خیمه بر پا شدهای بدانیم که هم چادر دارد و هم طناب و هم حلقه و هم میخی که بزمین کوبیدهاند و هم عمودی که آن خیمه را بر پانگاه داشته است ، نماز به منزله عمود این خیمه بر پا شده است . و مخصوصا در حدیث نبوی که رسول اکرم بیان فرموده است ، همین مطلب به همین شکل توضیح داده شده است.
درباره نماز وارد شده است : « ان قبلت قبل ما سواها و ان ردت رد ما سواها » (وسائل ، ج3 ، ص 22 ، ح 1 ): یعنی شرط قبولی و پذیرش سایر اعمال انسان قبولی نماز است . به این معنی که اگر انسان کارهای خیری انجام بدهد و نماز نخواند و یا نماز بخواند اما نماز نادرست و غیر مقبولی که رد بشود ، سایر کارهای خیر اوهم رد میشود . شرط قبولی سایرکارهای خیر انسان قبول شدن نماز اوست . در حدیث دیگر است که : « الصلوة قربان کل تقی » (نهج البلاغه ، حکمت 131 ، ص . 1152 ) ، نماز مایه تقرب هر انسان پرهیز کار است . باز در حدیث دیگر است که شیطان همیشه از مؤمن ناراحت و گریزان است ، مادامی که مراقب و محافظ نمازش هست و امثال اینها که ما در اخبار و احادیث زیاد داریم و حتی از خود قرآن مجید میتوان این مطلب را یعنی اهمیت فوق العاده نماز را استنباط کرد. نماز، جزء برنامه انبیاء بوده است . حضرت عیسی (ع) در گهواره می گوید: خداوند مرا تا زنده هستم به نماز و زکات سفارش کرده است : «وأوصنی بالصلوة والزکوة ما دمت حیّا» (مریم ، 31) امام حسین (ع)، حتی ظهر روز عاشورا در میدان مبارزه و در برابر تیرهای دشمن هم نماز را رها نکرد.
حضرت ابراهیم (ع) ، همسر وکودک خویش را در بیابان های داغ مکّه ، که آن هنگام هیچ آب و گیاهی نداشت ، مسکن داد و گفت : خدایا، تا نماز به پا دارند: «اّنی أسکنت من ذریتی بواد غیر ذی زرع عند بیتک المحرم ربنا لیقیموا الصلوة» (ابراهیم ، 37) پیشوایان معصوم ما، هنگام نماز، رنگ خود را می باختند و می فرمودند: وقت ادای امانت الهی وحضور در پیشگاه الهی است . (بحار الانوار ، ج 81) گرچه بعضی نماز را به طمع بهشت یا ترس از عذاب جهنم می خوانند، امّا امیرالمومنین (ع) نماز را نه برای تجارت یا سپری از آتش ، بلکه بخاطر شایستگی خدا برای عبادت ، انجام می دهد. (نهج البلاغه ، حکمت ،237) برای اهتمام به این برنامه سازنده ، اسلام به پدران و مادران سفارش کرده که اطفال خود را قبل از بلوغ، مثلا از سن ّ هشت سالگی به هر نحو که می توانند وادار به نماز کنند و گاهی هم بخاطر بی اعتنایی شان ، از خود خشونت نشان دهند. (وسائل اشیعه ، ج 3 ، ص 13) آنکه اهل نماز است ، با مبداء هستی مرتبط است . مثل خلبانی که با اتاق فرمان ارتباط دارد. نماز، سبب آمرزش گناهان و زدودن آثار لغزش هاست .
قرآن ، پس از دستور به نماز، می فرماید:«اّن الحسنت یذهبن السیئات » (هود ، 114) نیکی ها، بدی ها را از بین می برد. خداوند در سوره ی نور می فرماید:« وَ اقیمُواالصَّلاةَ وَ اتواالزَّکاة وَ اَطیعُواالرَّسوُلَ لعَلکُمْ ترْحَمُونَ» (نور/ 56) " و نماز را بر پا دارید و زکات بدهید و رسول را اطاعت کنید تا مشمول رحمت شوید."خداوند در این آیه اولین شرط برای داخل شدن در رحمت را برپایی نماز برمی شمارد.در آیه دیگر خداوند به همراهی خدا با نمازگزاران اشاره می کند و می فرماید:«"وَ لقَدَ اَخذاللهُ میثاقَ بَنی اِسْرائیلَ وَ بَعَثنا مِنهُمْ اثنیْ عَشَرَ نقیباً وَ قالَ اللهُ اِنّی مَعَکُمْ لَئِنْ اَقَمتمُ الصَّلاةَ. (مائده / 12) " و خدا از بنی اسرائیل پیمان گرفت و از آنها دوازده رهبر و سرپرست برانگیختیم و خداوند گفت من با شما هستم اگر نماز را بر پا دارید… . در این آیه حمایت و همراهی خدا از بنی اسرائیل را مشروط به شروطی می کند که اولین آنها بر پاداشتن نماز است. یعنی تا وقتی که نماز را برپا دارند مشمول حمایت خداوند می شوند و ترک نماز، ترک هدایت خداوند را در پی دارد.
این معنا می تواند شامل تمام نمازگزاران و تارکان نماز نیز باشد.در جای دیگر خداوند در مورد اهمیت نماز می فرماید:« وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالاَخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلى صلاتهِمْ یحَافِظونَ(انعام ، 92) : آنها که به آخرت ایمان دارند به آن ایمان مى آورند و مراقب نمازهاى خویش مى باشند .دراین آیه از میان تمام دستورات دینى تنها اشاره به نماز شده است و همانطور که مى دانیم نماز مظهر پیوند با خدا و ارتباط با او است و به همین دلیل از همه عبادات برتر و بالاتر است ، و به عقیده بعضى هنگام نزول این آیات تنها فریضه اسلامى همین نماز بود .در جای دیگر درباره اهمیت نماز شب بیان می کند که« تَتَجَافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِع یَدْعُونَ رَبهُمْ خَوْفاً وَ طمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْنَهُمْ یُنفِقُونَ(سجده ،16)»: پهلوهایشان از بسترها در دل شب دور مى شود ( بپا مى خیزند و رو به درگاه خدا مى آورند ) پروردگار خود را با بیم و امید مى خوانند ، و از آنچه به آنها روزى داده ایم انفاق مى کنند . جمله تتجافى جنوبهم عن المضاجع اشاره است به مساله نماز شب .
در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم : «ما من حسنة الا و لها ثواب مبین فى القرآن ، الا صلوة اللیل ، فان الله عز اسمه لم یبین ثوابها لعظم خطرها ، قال : فلا تعلم نفس ما اخفى لهم من قرة اعین »: هیچ عمل نیکى نیست مگر اینکه ثواب روشنى در قرآن براى آن بیان شده ، مگر نماز شب که خداوند بزرگ ثواب آن را روشن نساخته به خاطر اهمیت آن ، لذا فرموده است : هیچکس نمى داند چه ثوابهائى که مایه روشنائى چشمان است براى آنها نهفته شده است .
در روایتى از امام باقر (علیه السلام) چنین مى خوانیم که به یکى از یارانش فرمود : «الا اخبرک بالاسلام اصله و فرعه و ذروة سنامه» : آیا ریشه و شاخه و بلندترین قله اسلام را به تو معرفى کنم ؟ .راوى عرض کرد بفرمائید : فدایت شوم . فرمود :« اما اصله الصلوة ، و فرعه الزکاة ، و ذروة سنامه الجهاد ! »: ریشه اش نماز است و شاخه اش زکات ، و قله مرتفع آن جهاد است . سپس افزود : اگر بخواهى تمام ابواب خیر را به تو معرفى کنم . راوى مى گوید : بفرمائید فدایت شوم . امام فرمود :« الصوم جنة ، و الصدقة تذهب بالخطیئة ، و قیام الرجل فى جوف اللیل بذکر الله ، ثم قرأ تتجافى جنوبهم عن المضاجع» : روزه سپرى است در مقابل آتش و صدقه محو کننده گناه است ، و بر خاستن انسان در دل شب او را به یاد خدا مى اندازد ، سپس آیه تتجافى جنوبهم عن المضاجع را تلاوت فرمود . در تفسیر مجمع البیان از معاذ بن جبل چنین نقل شده که در غزوه تبوک در خدمت رسولخدا (صلى الله علیه وآله وسلّم) بودم ، گرما همه را سخت ناراحت کرده بود و هر کس به گوشه اى پناه مى برد ، ناگهان دیدم که پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلّم) از همه به من نزدیکتر است ، خدمتش رفتم عرض کردم : اى رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلّم) ! عملى به من بیاموز که مرا وارد بهشت کند ، و از آتش دوزخ دور سازد .
فرمود : سؤال بزرگى کردى ، اما پاسخ آن براى کسى که خدا بر او آسان کرده است مشکل نیست سپس افزود : «تعبد الله و لا تشرک به شیئا و تقیم الصلوة المکتوبة و تؤدى الزکوة المفروضة و تصوم شهر رمضان »: خدا را پرستش کن و چیزى را شریک او قرار نده نمازهاى واجب را انجام ده و زکات واجب - حق مستمندان - را اداء کن و ماه رمضان را روزه بگیر . بعد فرمود : و اگر بخواهى از ابواب خیرات به تو خبر مى دهم عرض کردم اى پیامبر بفرمائید فرمود :« الصوم جنة من النار و الصدقه تکفر الخطیئه و قیام الرجل فى جوف اللیل یبتغى وجه الله ثم قرأ هذه الایه تتجافى جنوبهم عن المضاجع »: روزه سپرى است در برابر آتش و انفاق در راه خدا کفاره گناهان است ، و قیام انسان در دل شب براى خشنودى خدا .
سپس آیه تتجافى جنوبهم را قرائت فرمود . خداوند در جای دیگر می فرماید:«فَإِذَا قَضیْتُمُ الصلَوةَ فَاذْکرُوا اللَّهَ قِیَماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِکمْ فَإِذَا اطمَأْنَنتُمْ فَأَقِیمُوا الصلَوةَ إِنَّ الصلَوةَ کانَت عَلى الْمُؤْمِنِینَ کِتَباً مَّوْقُوتاً(نساء،103) و هنگامى که نماز(نماز خوف) را به پایان رسانیدید خدا را یاد کنید در حال ایستادن و نشستن و به هنگامى که به پهلو خوابیده اید ، و هر گاه آرامش یافتید، نماز را ( به صورت معمول ) انجام دهید ، زیرا نماز وظیفه ثابت و معینى براى مؤمنان است . منظور از یاد خدا در حال قیام و قعود و بر پهلو خوابیدن ، ممکن است همان حالات استراحت در فاصله هائى که در میدان جنگ واقع مى شود باشد و نیز ممکن است به معنى حالات مختلف جنگى که سربازان گاهى در حال ایستادن و زمانى نشستن و زمانى به پهلو خوابیدن ، سلاحهاى مختلف جنگى از جمله وسیله تیراندازى را بکار مى برند ، بوده باشد . آیه فوق در حقیقت اشاره به یک دستور مهم اسلامى است ، که معنى نماز خواندن در اوقات معین این نیست که در سایر حالات انسان از خدا غافل بماند بلکه ، نماز یک دستور انضباطى است که روح توجه به پروردگار را در انسان زنده مى کند و میتواند در فواصل نمازها خدا را به خاطر داشته باشد خواه در میدان جنگ باشد و خواه در غیر میدان جنگ .
نماز پیامبر و ائمه
1- عایشه همسر پیامبر(ص) می گوید: پیامبر با ما در سخن بود و ما نیز با وی ولی همین که وقت نماز فرا میرسید گویا ما را نمیشناخت و ما نیز او را نمیشناختیم، شبی حضرت از رختخواب برخاست و مشغول مناجات شد. تا نزدیک صبح،عبادت کرد و پس از آن گریههای سختی سرداد. به حضرت عرض کردم: چرا خودت را به زحمت میافکنی در حالیکه خداوند، گناهان گذشته و آینده تو را بخشیده است؟ حضرت فرمود به پاس این همه نعمت، بنده شکر گزاری نباشم.[1]
2- پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله هنگامی که به نماز می ایستاد، چهره مبارکش از خوف خدا برافروخته می شد و بدن مبارکش هم چون جامه ای که در معرض باد است، تکان می خورد.[2]
3- حضرت علی علیه السلام به هنگام نماز، رنگ و رخسارش تغییر کرد و بدن مبارکش به لرزه می افتاد و می فرمود: وقت ادای امانتی است که خداوند آنرا به آسمانها و زمین و کوهها عرضه نموده ولی آنها از قبول آن خودداری کردند و انسان آن را قبول کرد و حال آن که من ضعیف هستم و نمیدانم خوب میتوان آن امانت را ادا کنم یا خیر.»[3]
4- علی علیه السلام هنگام وضو گرفتن، لرزش خفیفی وجود مبارکش را فرا می گرفت و چون در محراب عبادت میایستاد، رعشه بر اندامش میافتاد و از خوف عظمت الهی، اشک چشمانش بر محاسنش جاری می شد. سجده های حضرت طولانی بود و سجده گاهش از اشک چشم، مرطوب.
5- حضرت فاطمه سلام الله علیها هنگامی که به عبادت میایستاد، بدنش از ترس مقام خداوند میلرزید و با تمام وجود به عبادت روی میآورد و موجب فخر خداوند بر فرشتگان بود، نقل است که حضرت از خوف خداوند در نماز نفس نفس میزد.[4]
6- ابوحمزه ثمالی میگوید: امام سجاد علیه السلام مشغول نماز بود، در حین نماز ردای آن حضرت از شانهاش افتاد اما ایشان آنرا مرتب نکرد، بعد از نماز از ایشان پرسیدم که چرا نسبت به افتادن ردایتان بی توجه بودید؟
حضرت فرمودند: «آیا میدانی در محضر که بودم؟ همانا از بنده، نمازی قبول نشود مگر آنچه در آن توجه کامل به خدا داشته باشد. گفتم: «در اینصورت ما هلاک شدهایم (نمازهایمان باطل است)؟!» حضرت فرمود: «خداوند، نقصان نمازهایتان را با نافله جبران میکند.»[5]
7- امام سجاد علیه السلام همین که در نماز به جمله «مالک یوم الدین» می رسید، آن قدر تکرار می کرد که بیننده خیال می کرد ایشان در آستانه جان دادن قرار گرفته است، حضرت در سجده، غرق می شد.[6]
8- هرگاه امام حسین علیه السلام وضو میگرفت، رنگ چهره اش تغییر میکرد. به ایشان عرض کردند: «چرا چنین حالتی به شما دست میدهد؟» حضرت فرمود:«سزاوار است بر آن کسی که میخواهد بر خداوند وارد شود که حالش چنین باشد!»[7]
9- احمد بن عبد الله از پدرش نقل میکند که بر فضل بن ربیع وارد شدم در حالیکه وی بر جایی بلند نشسته بود. همین که مرا دید، گفت: «درون این اتاق چه میبینی؟» گفتم: «پیراهنی است در وسط اتاق» گفت: «خوب نگاه گن!» گفتم:« گویا مردی است که به سجده رفته ...» گفت: «آیا او را میشناسی؟ او موسی بن جعفر، امام هفتم شیعیان است. من در روز و شب مراقب او هستم و در تمام اوقات، وی را چنین دیدم که پس از به جا آوردن نماز صبح، مشغول تسبیح میشود تا آنکه خورشید طلوع نماید. سپس به سجده میرود و در سجده میماند تا زوال خورشید. پس از نماز عشا، افطار میکند و تجدید وضو مینماید و به سجده میرود. او تا سپیده صبح سرگرم عبادت است.[8]
10- به عنوان حسن ختام، حدیثی از امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف درباره نماز نقل میکنیم. ایشان میفرمایند: «هیچ چیز مانند نماز، بینی شیطان را به خاک نمیساید. پس نماز بگذارید و بینی شیطان را به خاک بمالید!»[9]
منابع
[1]بحار الانوار ج 81، ص 263
[2]همان ج ،84 ص 248
[3]همان ج 81، ص 248
[4]همان ج 84، ص 285
[5]وسایل الشیعه ج 4، ص 688
[6]بحار الانوار ج 84، ص 247
[7]محجة البیضاء ج 1، ص 351
[8]مناقب ج 4، ص 318
[9]بحار الانوار ج 53 ص 182
اسرار نماز از زبان آیت الله بهجت
1. نماز، بالاترین وقت ملاقات و استحضار و حضور در محضر خدا است... نماز برای خضوع و خشوع جعل شده است با هم? مراتب خضوع و خشوع. [در محضر بهجت:1/222]
2. نماز، جامی است از اَلَذّ لذایذ [لذّت بخش ترین لذتها] که چنین خمری خوشگوار در عالمِ وجود نیست! [در محضر بهجت:1/222]
3. نماز، اعظم مظاهر عبودیّت است که در آن، توجه به حقّ می شود. [در محضر بهجت:2/377]
4. تمام لذتها روحی است؛ و آن چه از لذات که در طیب [عطر] و یا از راه نساء به صورت حلال تکوینا ً مطلوب است، بیش از آن و به مراتب بالاتر، در نماز است. [در محضر بهجت:2/392]
5. قُرب، مراتبی دارد و بالاترین آنها لقاء است. و هر مرتبه از مراتب قُرب را مقرّبی است که بالاترین آنها نماز است. [نکته های ناب: 78]
6. نماز، عروج مؤمن است و عروج، مستلزم قرب و لقاء است... مؤمن بعد از لقای او، نه تنها به سراغ حبشیّه [زن زشت، کنایه از غیر خدا] نخواهد رفت، که خیال او را هم نخواهد کرد. [نکته های ناب: 82]
7. ما عظمتی نداریم، همین اندازه عظمت داریم که می ایستیم؛ بعد همین را در رکوع، نصفه می کنیم؛ و بعد به سجده و خاک بر می گردیم. [نکته های ناب:83]
اگر بدانیم اصلاح امور انسان به اصلاح عبادت، و در رأس آنها نماز است، که به واسط? خضوع و خشوع و آن هم به اِعراض از لَغو محقّق می شود، کار تمام است!
8. شاید حکمت تکرار نماز – علاوه بر تثبیت – سیر باشد؛ به این نحو که هر نمازی از نماز قبلی بهتر، و نماز قبلی زمینه ساز نماز بعدی باشد.[نکته های ناب:81]
9. قیام بنده در نماز، اظهار عبودیّت و سکون است، و این که هیچ حرکتی از خود ندارد؛ و سجود غایت خضوع است.[نکته های ناب:83]
10. سؤال: اجمالاً بفرمایید حضور قلب، چگونه حاصل می شود؟
جواب: بسمه تعالی، اگر مقصود، حضور قلب است، با نوافل و عبادات مستحبّه تحصیل می شود و از آن جمله، تبدیل فرادا به جماعت است. تحصیل حضور قلب به این می شود که در اوقات غفلت به خود فشار نیاورد؛ و در اوقات حضور، اختیاراً آن را از دست ندهد.[به سوی محبوب:62]
11. سؤال: برای حضور قلب در نماز و تمرکز فکر، دستورالعملی بفرمایید؟
جواب: بسمه تعالی، در آنی که متوجه شدید، اختیاراً منصرف نشوید![به سوی محبوب:63]
12. اصلاح نماز، مستلزم اصلاح ظاهر و باطن و دوری از منکرات ظاهریّه و باطنیّه است. و از راههای اصلاح نماز، توسل جدی در حال شروع به نماز به حضرت ولی عصر (عج) است.[به سوی محبوب:64]
13. گوی سبقت را نماز شب خوانها ربودند مخفیانه![به سوی محبوب:68]
14. سؤال: برای توفیق نماز شب چه کنیم؟
جواب: با قرائت آی? آخر کهف و اهتمام به این امر اگر علاج نشد، تقدیم بر نصف می شود [قبل از نیمه شب به جا آورده می شود.] [به سوی محبوب:77]
15. سؤال: در نماز شب و سحرخیزی، قدری کسل هستم، لطفاً راهنمایی فرمایید؟
جواب: بسمه تعالی، کسالت در نماز شب به این رفع می شود که بنا بگذارید هر شبی که موفق (به خواندن آن نشدید)، قضای آن را به جا آورید. [به سوی محبوب:77]
16. از آیِ? شریف? (اِنَّ الصَّلاةَ تَنهَی عَن الفَحشآءِ وَالمُنکَرِ [عنکبوت:45] نماز، انسان را از کارهای زشت و ناپسند باز می دارد.) استفاده می شود که (لا صَلاةَ لِمَن لایَنتَناهی عَن الفَحشاءِ وَالمُنکَر: کسی که از کارهای زشت و ناپسند خودداری نمی کند، واقعاً نمازش نماز نیست!) [در محضر بهجت:2/83]
17. این احساس لذت در نماز، یک سری مقدمات خارج از نماز دارد، و یک سری مقدمات در خود نماز. آن چه پیش از نماز و در خارج از نماز باید مورد ملاحظه باشد و عمل شود این است که: انسان گناه نکند و قلب را سیاه و دل را تیره نکند. و معصیت، روح را مکدّر می کند و نورانیّت دل را می برد. و در هنگام خود نماز نیز انسان باید زنجیر و سیمی دور خود بکشد تا غیر خدا داخل نشود یعنی فکرش را از غیر خدا منصرف کند.[برگی از دفتر آفتاب:133]
18. یکی از عوامل حضور قلب این است که: در تمام بیست و چهار ساعت، باید حواسّ (باصره، سامعه و...) خود را کنترل کنیم؛ زیرا برای تحصیل حضور قلب، باید مقدماتی را فراهم کرد! باید در طول روز، گوش، چشم و هم چنین سایر اعضا و جوارح خود را کنترل کنیم![برگی از دفتر آفتاب:133]
19. اگر بدانیم اصلاح امور انسان به اصلاح عبادت، و در رأس آنها نماز است، که به واسط? خضوع و خشوع و آن هم به اِعراض از لَغو محقّق می شود، کار تمام است![برگی از دفتر آفتاب:139]
20. همین نماز را که ما با تهدید به چوب و تازیانه و عقوبت جهنمی شدن در صورت ترک آن، انجام می دهیم، آقایان [اولیاء] می فرمایند: از همه چیز، لذیذتر است! [در محضر بهجت:1/122]
21. همین امور ساده و آشکار مثل نماز، بعضی را بر سماوات می رساند، و برای عده ای هیچ خبری نیست! برای بعضی اعلی علّیّین است، و برای بعضی هیچ معلوم نیست که آیا این معجون، شور است و یا شیرین! [در محضر بهجت:1/283]
22. سؤال: می خواهم در نماز، تمام اذکار را درک کنم و بفهمم، و آن نور را درک کنم و ببینم تا با آن نور حرکت کنم.
جواب: بسمه تعالی، با شرایط حضور قلب، اعمالتان را انجام بدهید؛ در پاداش چه خواهند کرد، به ما مربوط نیست![به سوی محبوب:62]
23. سجده، غایت خضوع است؛ یعنی ما هیچ و در پیش تو خاک هستیم.[فیضی از ورای سکوت:77]
23. سؤال: برای این که در انجام فرمان الهی مخصوصاً نماز، با خشوع باشیم، چه کنیم؟
جواب: در اول نماز، توسل حقیقی به امام زمان (عج) کردن که عمل را با تمامیّت مطلقه [به طور کامل] انجام بدهید.[به سوی محبوب:63]
24. سؤال: مستدعی است جمل? کوتاه و رسایی دربار? نماز، مرقوم فرمایید که نصبُ العین ما قرار گیرد.
جواب: بسمه تعالی، از بیانات عالیه در فضیلت نماز در مرتب? عُلیا، کلام معروف از معصوم (علیهم السلام) است: (الصَّلاةُ مِعراجُ المُؤمِن: نماز، معراج مؤمن است.) برای کسانی که یقین به صدق این بیان نمایند و ادامه دهند طلب این مقام عالی را ...[به سوی محبوب:64]
25. اگر کسی با وجود این همه مشوِّقات از قرآن و اخبار برای سیر و کمال، از آنها بهره مند نشود، در عقل او خلل است... نماز خواندن برای اهلش مانند حلواخوردن است؛ لذا از نماز خواندن، خسته نمی شوند.[نکته های ناب:82]
26. در کلمات امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز آمده است: (وَاعلَم اَنَّ کُلَّ شَیءٍ مِن عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلاتِکَ: بدان که تمام اعمالت، تابع نماز می باشد.)
مشاهده کرده ایم که علمای بزرگ در حال نماز، عجیب و غریب بودند، به گونه ای که گویا آن انسانِ خارج از نماز نیستند! [در محضر بهجت:1/92]
27. از حدیث (تَنَعَّمُوا بِعِبادَتی فی الدُّنیا فَاِنَّکُم تَتَنَعَّمُونَ بها فی الآخِرَة: در دنیا به عبادت من متنعّم شوید، زیرا در آخرت، به همان متنعّم خواهید بود.) بر می آید که عبادات، قابلیّت تنعّم را دارد؛ ولی ما عبادات را به گونه ای به جا می آوریم که گویا شلاّق بالای سرِ ما است... گویا داروی تلخی را از روی ناچاری می خوریم. [در محضر بهجت:1/350]
28. سؤال: گاهی اوقات در عبادات، ریا می کنم و بعداً سخت رنج می برم؛ علاج آن چیست؟
جواب: بسمه تعالی، علاج، این است که ریا بکند؛ ولی اگر در مقابل شاه و گدا است، ریا برای شاه بکند؛ (فَافهَم اِن کُنتَ مِن اَهلِه: این نکته را دریاب، اگر اهلش هستی!)[به سوی محبوب:70]
نماز، جامی است از اَلَذّ لذایذ [لذّت بخش ترین لذتها] که چنین خمری خوشگوار در عالمِ وجود نیست!
29. معیار اصلی، نماز است. این نماز، بالاترین ذکر است، شیرین ترین ذکر است، برترین چیز است... همه چیز تابع نماز است؛ باید سعی کنیم این نماز را حسابی درستش کنیم... وقتی نماز درست شد، با حال گشت، انسان آدم شده است. بالاخره محک، نماز است![در خلوت عارفان:103]
30. وقتی بنده از پیشگاه مقدس حضرت حقّ باز می گردد، اولین چیزی را که سوغات می آورد، سلام از ناحی? او است. در دعای مسجد کوفه آمده است: (اَللهُمَّ اَنتَ السَّلامُ، وَ مِنکَ السَّلامُ، وَ اِلیکَ یَرجِعُ، وَیَعُودُ السُّلامُ، حَیِّنا رَبَّنا مِنکَ السَّلام: خداوندا، تو خود سلامی و سلام از ناحی? تو است و به سوی تو باز می گردد. پروردگارا، ما را به سلام از ناحی? خود تحیّت گوی!)[نکته های ناب:83]
31. چه قدر تناسب دارد تکبیر برای ورود به نماز، و تسلیم برای خروج از آن! ... در تکبیر، اکبر مناسب است... یعنی تمام امور دنیا و هم? بزرگها را کنار بگذارید، چون خداوند متعال اکبر است... نمازگزار، با تکبیر، در حرم الهی وارد می شود؛ ولی ما چه می دانیم که اینها یعنی چه! در روایت است که:(لَو عَلِمَ المُصَلِّی مایَغشاهُ مِن جَلالِِ الله، لَمَا انفَتَل عَن صَلاتِه: اگر نمازگزار می دانست که از جلال الهی چه چیزهایی او را فرا گرفته است، هرگز از نماز روی برنمی گرداند!)[نکته های ناب:84]
32. ذکر خدا در حال نماز، بهترین ذکر است؛ چون نماز به منزل? کعبه است؛ و نمازگزار در کعبه و حرم امن الهی داخل شده و بنا گذاشته است که از باب تکبیر، داخل و از باب تسلیم، خارج شود.[نکته های ناب:84]
33. در جایی دارد که: خدا منّت گذاشته که امر فرموده است مخلوق، با خالق خود خلوت کند و این منافاتی ندارد که در مرآی مردم باشد. کانّه وقتی بنده با خدا خلوت می کند، خالق هم با او خلوت کرده است![نکته های ناب:88]
34. بلی می شود انسان در نماز دست به دعا بردارد و بگویید: (اَللهُمََّ ارزُقنِی زَوجَةً صالِحَةً: خداوندا، زن شایسته ای را روزی من کن!) یا بگوید: (اَللهُمََّ ارزُقنِی وَلَداً باراً: خداوندا، فرزند نیکوکاری را روزی من کن!)[فریادگر توحید:213]
بخشی از رهنمودهای عارف کبیر، آیه الله العظمی بهجت ره
قطعا یکی از مسائلی که در روزمرگی زندگی اخلاقی ما بخش مهمی را به خود اختصاص می دهد، نماز است. همه ما می دانیم که جایگاه نماز به منزله ستونی است برای دین.
به تعبیر دیگر،ادامی که نماز به قوت و استحکام خود باقی است، خیمه و ستون دین ما نیز پابرجاست و هر چه این ستون محکم ر و استوارتر، تدین و بندگی بیشتر و محکمتر.
با همه این اوصاف، نکته مهم و حیاتی، این است که چگونه در نماز، حضور قلب، داشته باشیم. در این باره از بزرگان، سخنان بسیاری نقل شده که آن چه در مقابل شماست، بخشی از رهنمودهای عارف کبیر، آیه الله العظمی بهجت فومنی است.
آقاى غرویان باز مى نگارد:
از محضر ایشان سؤ ال شد: حاج آقا، عمرمان گذشت و دارد مى گذرد امّاهنوز لذتى از عبادت و به خصوص نمازمان احساس نکرده ایم ، به نظر شما چه باید بکنیم که ما نیز اقلاًّ اندکى از آنچه را که ائمه و پیشوایان معصوم علیهم السّلام فرموده اند، بچشیم ؟
معظّم له در حالى که سر را تکان مى داد فرمود: آقا، عام البلوى است ! این دردى است که همه گرفتاریم !
عرض شد: آقا، به هر حال مراتب دارد و مساءله نسبى است ، بعضى همچون شما مراتب عالى دارید و ماها هیچى نداریم ، ماها چه باید بکنیم ؟
باز در جواب فرمود: شاید من مرتبه شما را تمنّا کنم .
عرض شد: حاج آقا مساءله تعارف در کار نیست و یک واقعیتى است .
باز ایشان در جواب با فروتنى و تواضع خاصّى فرمودند که : عَمَّتُک مِثْلُک ! و مرادشان از این ضرب المثل این بود که من هم مثل شما هستم .
به هر حال ، پس از چند بار اصرار فرمودند:
این احساس لذّت در نماز یک سرى مقدمات خارج از نماز دارد، و یک سرى مقدمات در خود نماز.
آنچه پیش از نماز و در خارج از نماز باید مورد ملاحظه باشد و عمل شود این است که : انسان گناه نکند و قلب را سیاه و دل را تیره نکند، و معصیت ، روح را مکدّر مى کند و نورانیت دل را مى برد.
و در هنگام خود نماز نیز انسان باید زنجیر و سیمى دور خود بکشد تا غیر خدا داخل نشود، یعنى فکرش را از غیر خدا منصرف کند و توجّهش به غیر خدا مشغول نشود. و اگر به طور غیر اختیارى توجّهش به جایى منصرف شد، به محض التفات پیدا کردن باید قلبش را از غیر خدا منصرف کند.(1)
آقاى قدس یکى از شاگردان آیت الله بهجت نیز مى گوید: ((روزى از آقا پرسیدم : آقا، چه کار بکنم در نمازم حضور قلب بیشتر داشته باشم ؟.
آقا ابتدا سر به پایین افکند سپس سرش را بلند کرد و فرمود: روغن چراغ کم است .
من به نظر خودم از این جمله این معنى را فهمیدم که یعنى معرفت کم است و ایمان قلبى و باطنى ضعیف است ، و گرنه ممکن نیست با شناخت کافى ، قلب حاضر نباشد.))
آیت الله محمّد حسن احمدى فقیه یزدى نیز مى گوید: ((گاهى از آقا سؤ ال مى کردند: چه کنیم در نماز، حضور قلب داشته باشیم ؟ و ایشان دستورالعملهایى مى فرمودند، یکى از آنها این بود که مى فرمود: ((وقتى وارد نماز مى شوید هنگام خواندن حمد و سوره به معناى آن توجه کنید تا ارتباط حفظ شود.))
استاد خسروشاهى نیز مى گوید: ((روزى از آیت الله بهجت سؤ ال شد: در هنگام نماز چگونه مى توانیم حضور قلب را در خودمان به وجود بیاوریم ؟ فرمودند: یکى از عوامل حضور قلب این است که در تمام بیست و چهار ساعت باید حواسّ (باصره ، سامعه و ...) خود را کنترل کنیم ؛ زیرا براى تحصیل حضور قلب باید مقدماتى را فراهم کرد، باید در طول روز گوش ، چشم و همچنین سایر اعضا و جوارح خود را کنترل کنیم . و این یکى از عوامل تحصیل حضور قلب مى باشد)).
در جاى دیگر شخص دیگرى از محضرشان مى پرسد: براى اینکه در انجام فرمان الهى مخصوصاً نماز با خشوع باشیم چه کنیم ؟
و ایشان در جواب مى فرماید: ((در اوّل نماز، توسل حقیقى به امام زمان - عجل الله تعالى - فرجه کنید، و عمل را با تمامیّت مطلقه انجام بدهید.))(2)
همچنین شخص دیگر مى پرسد: ((براى حضور قلب در نماز و تمرکز فکر چه باید کرد))؟
و ایشان مرقوم مى فرماید: ((بسمه تعالى ، در آنى که متوجّه شدید، اختیاراً منصرف نشوید.))(3)
پی نوشتها:
1- همان ، ص 69 و 70.
2- سید مهدى ساعى ، به سوى محبوب ، ص 52.
3- همان ، ص 57.
| حکمت و فلسفه نماز |
| گرچه نماز چیزی نیست که فلسفه اش بر کسی مخفی باشد، ولی دقت در متون آیات و روایات اسلامی ما را به نکات بیشتری در این زمینه رهنمون می گردد: 1. روح و اساس و هدف و پایه و مقدمه و نتیجه و بالاخره فلسفه نماز همان یاد خدا است, همان « ذکر الله » است که در آیه‌ی فوق به عنوان برترین بیان شده است. البته ذکری که مقدمه ی فکر, و فکری که انگیزه عمل بوده باشد, چنانکه در حدیثی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ آمده است که در تفسیر جمله ی و لذکر الله اکبر فرمود: ذکرا لله عند ما احل و حرم « یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام » (یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد.)[1] 2. نماز وسیله ی شستشوی از گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است چرا که خواه ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته می کند, لذا در حدیثی می خوانیم: پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله و سلم ـ از یاران خود سؤال کرد: لو کان علی باب دار الحد کم نهر و اغتسل فی کل یوم منه خمس مرات اکان یبقی فی جسه من الدرن شیء؟ قلت لا, قال: فان مثل الصلاه کمثل النهر الجاری کلما صلی کفرت ما بینهما من الذنوب: « اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پپنج بار خود را در آن شستشو دهد, آیا چیزی از آلودگی و کثافت در بدن او می ماند؟». در پاسخ عرض کردند: نه, فرمود: « نماز درست همانند این آب جاری است, هر زمان که انسان نمازی می خواند گناهانی که در میان دو نماز انجام شده است از میان می رود»[2] و به این ترتیب جراحاتی که بر روح و جان انسان از گناه می نشیند, با مرهم نماز التیام می یابد و زنگارهائی که بر قلب می نشیند زدوده می شود. 3. نماز سدی در برابر گناهان آینده است, چرا که روح ایمان را در انسان تقویت می کند, و نهال تقوی را در دل پرورش می دهد, و می دانیم « ایمان » و « تقوی » نیرومند ترین سد دربرابر گناهان است, و این همان چیزی است که در آیه ی فوق به عنوان نهی از فحشاء و منکر بیان شده است , و همان است که در احادیث متعددی می خوانیم : افراد گناهکاری بودند که شرح حال آنها را برای پیشوایان اسلام بیان کردند فرمودند: غم مخورید, نماز آنها را اصلاح می کند و کرد. 4. نماز, غفلت زدا است, بزرگترین مصیبت برای رهروان راه حق آن است که هدف آفرینش خود را فراموش کنند و غرق در زندگی مادی و لذائذ زود گذر گردند, اما نماز به حکم این که در فواصل مختلف, و در هر شبانه روز پنج بار انجام می شود, مرتباً به انسان اخطار می کند, هشدار می دهد, هدف آفرینش او را خاطر نشان می سازد, موقعیت او را در جهان به او گوشزد می کند و این نعمت بزرگی است که انسان وسیله ای در اختیار داشته باشد که در هر شبانه روز چند مرتبه قویا به او بیدار باش گوید. 5. نماز خود بینی و کبر را درهم می شکند, چرا که انسان در هر شبانه روز هفده رکعت و در هر رکعت دو بار پیشانی بر خاک در برابر خدا می گذارد, خود را ذره ی کوچکی در برابر عظمت او می بیند, بلکه صفری در برابر بی نهایت. پرده های غرور و خود خواهی را کنار می زند, تکبر و برتری جوئی را در هم می کوبد. به همین دلیل علی ـ علیه السّلام ـ در آن حدیث معروفی که فلسفه های عبادات اسلامی در آن منعکس شده است بعد از ایمان, نخستین عبادت را که نماز است با همین هدف تبیین میکند می فرماید: فرض الله الایمان تطهیراً من الشرک و الصلوه تنزیهاً عن الکبر ... : خداوند ایمان را برای پاکسازی انسانها از شرک واجب کرده است و نماز را برای پاکسازی از کبر» [3] 6. نماز وسیله پرورش فضائل اخلاق و تکامل معنوی انسان است, چرا که انسان را از جهان محدود ماده و چهار دیوار عالم طبیعت بیرون می برد, به ملکوت آسمانها دعوت می کند, و با فرشتگان هم صا و همراز می سازد, خود را بدون نیاز به هیچ واسطه در برابر خدا می بیند و با او به گفتگو بر می خیزد. تکرار این عمل در شبانه روز آن هم با تکیه روی صفات خدا, رحمانیت و رحیمیت و عظمت او مخصوصاً با کمک گرفتن از سوره های مختلف قرآن بعد از حمد که بهترین دعوت کننده به سوی نیکیها و پاکیها است اثر قابل ملاحظه ای در پرورش فضائل اخلاقی در وجود انسان دارد. لذا در حدیثی از امیر مؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ می خوانیم که در فلسفه نماز فرمود: الصلوه قربان کلی تقی : « نماز وسیله ی تقرب هر پرهیزکاری به خدا است. »[4] 7. نماز به سایر اعمال انسان ارزش و روح می دهد ـ چرا که نماز روح اخلاص را زنده می کند, زیرا نماز مجموعه ای است از نیت خالص و گفتار پاک و اعمال خالصانه, تکرار این مجموع در شبانه روز بذر سایر اعمال نیک را در جان انسان می پاشد و روح اخلاص را تقویت می کند. لذا در حدیثی معروفی می خوانیم که امیر مؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ در وصایای خود بعد ازآن که فرق مبارکش با شمشیر ابن ملجم جنایتکار شکافته شد فرمود: الله الله فی الصلوه فانها عمود دینکم : « خدا را خدا درباره نماز , چرا که ستون دین شما است».[5] می دانیم هنگامی که عمود هیمه در هم بشکند یا سقوط کند هر قدر طنابها و میخهای اطراف محکم باشد اثریندارد, همچنین هنگامی که ارتباط بندگان با خدا از طریق نماز از میان برود اعمال دیگر اثر خود را از دست خواهد داد. در حدیثی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ می خوانیم: اول ما یحاسب به العبد الصلوه فان قبلت قبلا سائل عمله, و ان ردت رد علیه سائل عمله: « نخستین چیزی که در قیامت از بندگان حساب می شود نماز است اگر مقبول افتاد سائر اعمالشان قبول می شود, و اگر مردود شد سائر اعمال نیز مردود می شود»! شاید دلیل این سخن آن باشد که نماز رمز ارتباط خلق و خالق است, اگر به طور صحیح انجام گردد قصد قربت و اخلاص که وسیله قبولی سائر اعمال است در او زنده می شود, و گرنه بقیه اعمال او مشوب و آلوده می گردد و از درجه اعتبار ساقط می شود. 8. نماز قطع نظر از محتوای خودش با توجه به شرائط صحت دعوت به پاکسازی زندگی می کند, چرا که می دانیم مکان نماز گزار, لباس نمازگزار, فرشی که بر آن نماز می خواند, آبی که با آن وضو می گیرد و غسل می کند, محلی که در آن غسل و وضو انجام می شود باید از هر گونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاک باشد کسی که آلوده به تجاوز و ظلم, ربا, غصب, کم فروشی, رشوه خواری و کسی اموال حرام باشد چگوه می تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟ بنابر این تکرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز خود دعوتی است به رعایت حقوق دیگران. 9. نماز علاوه بر شرائط قبول یا به تعبیر دیگر صحت شرائط کمال دارد که رعایت آنها نیز یک عامل مؤثر دیگر برای ترک بسیاری از گناهان است. در کتب فقهی و منابع حدیث, امور زیادی به عنوان موانع قبول نماز ذکر شده است از جمله مسأله شرب خمر است که در روایات آمده است: لا تقبل صلوه شارب الخمر اربعین یوماً الا ان یتوب: « نماز شرابخوار تا چهل روز مقبول نخواهد شد مگر این که توبه کند.»[6] و در روایات متعددی می خوانیم: از جمله کسانی که در نماز آنها قبول نخواهد شد پیشوای ستمگر است»[7] و در بعضی از روایات دیگر تصریح شده است که نماز کسی که زکات نمی پردازد قبول نخواهد شد, و همچنین روایات دیگری که می گوید: خوردن غذای حرام یا عجب و خود بینی از موانع قبول نماز است, پیدا است که فراهم کردن این شرایط قبولی تا چه حد سازنده است؟ 10. نماز روح انضباط را در انسان تقویت می کند, چرا که دقیقاً باید در اوقات معینی انجام گیرد که تأخیر و تقدیم آن هر دو موجب بطلان نماز است, همچنین آداب و احکام دیگر در مورد نیت و قیام و قعود و رکوع و سجود و مانند آن که رعایت آنها, پذیرش انضباط را در برنامه های زندگی کاملاً آسان می سازد. همه اینها فوائدی است که در نماز, قطع نظر از مسأله جماعت وجود دارد و اگر ویژگی جماعت را بر آن بیفزائیم ـ که روح نماز همان جماعت است ـ برکات بی شمار دیگری دارد که این جا جای شرح آن نیست, بعلاوه کم و بیش همه از آن آگاهیم. گفتار خود را در زمینه فلسفه و اسرار نماز با حدیث جامعی که از امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ نقل شده پایان می دهیم: امام در پاسخ نامه ای که از فلسفه نماز در آن سؤال شده بود چنین فرمود: علت تشریع نماز این است که توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است, و مبارزه با شرک و بت پرستی, و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و نهایت تواضع, و اعتراف به گناهان و تقاضای بخشش از معاصی گذشته, و نهادن پیشانی بر زمین همه روز برای تعظیم پروردگار. و نیز هدف این است که انسان همواره هشیار و متذکر باشد, گرد و غبار فراموشکاری بر دل او ننشیند, مست و مغرور نشود, خاشع و خاضع باشد, طالب و علاقمند افزونی در مواهب دین و دنیا گردد. علاوه بر این که مداومت ذکرخداوند در شب و روز که در پرتو نماز حاصل می گردد, سبب می شود که انسان مولا و مدبر و خالق خود را فراموش نکند, روح سرکشی و طغیانگری بر او غلبه ننماید. و همین توجه به خداوند و قیام در برابر او, انسان را از معاصی باز می دارد. و از انواع فساد جلوگیری می کند.[8] 11. بازداری از حرص و آز و کم طاقتی خداوند متعال می فرماید: انسان حریص و کم طاقت آفریده شده و هنگامی که بدی به او رسد بی تابی می کند و هنگامی که خوبی به او رسد مانع از دیگران می شود, مگر نماز گزاران, آنان که نماز ها را پیوسته انجام می دهند.[9] [1] . بحار الانوار جلد 82 صفحه 200. [2] . وسائل الشیعه جلد 3, ص 7, ( باب 2 از ابواب اعداد الفرائض حدیث 3). [3] . نهج البلاغه, کلمات قصار 252. [4] . نهج البلاغه, کلمات قصار, جمله 136. [5] . نهج البلاغه, نامه ها ( وصیت ) 47. [6] . بحار ج 84 ص 317 و 320. [7] . بحار, ج84, ص 318. [8] . وسائل الشیعه, ج3, ص 4. [9] . معارج, آیات 19 تا 24. |
| برگرفته از تفسیر نمونه- آیت الله مکارم شیرازی- ج16، ص289-294 |
| حکمت و فلسفه نماز |
انسان دارای غرائز منفی و مثبتی است که اگر غرائز منفی او بر اثر تعلیمات الهی کنترل نگردد, به گمراهی کشیده خواهد شد و یکی از آن غرائز منفی خصلت زشت حرص و آز و خصلت زشت بی تابی در برابر حوادث تلخ است بنابراین برای تعدیل این دو خصلت و جلوگیری از طغیان آن نیاز به تربیت الهی دارد و خداوند قادر و متعال ارتباط برقرار می کند, در پرتو این ارتباط, به وثوق و اطمینانی نسبت به آن یگانه بی همتا می رسد و نسبت به رزق فقط خدا را می بیند و مال و دارایی خود را از او می داند و با روحیه توکل و تسلیم, از آز و حرص دور می شود و در مقابل آن چه از خدا به او می رسد, خود را بنده خدا می داند و بی طاقتی نخواهد کرد. 12. استقامت و بردباری نماز انسان را با پناه گاهی مطمئن و یاری مهربان آشنا می کند که در مقابله با سختی ها و مشکلات زندگی به او اتکاء می کند و در برابر آنها ذلیل و خوار نمی گردد, بر همین اساس, خداوند متعال دو مورد در قرآن می فرماید: از خصلت صبر و نماز کمک بجویید,و این امر در روان شناسی هم به اثبات رسیده است که با آرامش و اطمینان روحی که از گذر ایمان و اعتقاد حاصل می شود, انسان می تواند امواج سهمگین مشکلات را در هم بشکند. 13. نظم و انضباط انجام نماز در اوقات معین و مخصوص, آداب نماز در مورد نیت و قیام و رکوع و سجود و جای گرفتن هر موضوعی در محل خودش, علاوه بر آثار مفیدی که در روح انسان می گذارد موجب نظم و انظباط در زندگی خواهد شدع همان طور که در زندگی بزرگان ما این امر به وضوح مشهود بود و با توجه به این که یکی از عوامل پیشرفت و بسیار مهم در تکامل, نظم و انضباط است و مسائل تربیتی در پرتو نظم و انضباط است که به نتیجه می رسد, جایگاه نماز در تکامل انسان بهتر معلوم می شود. . . سوره بقره, آیات 45 و 153. |
| برگرفته از تفسیر نمونه- آیت الله مکارم شیرازی- ج16، ص289-294 |
