نمازاول وقت در سیره معصومان (ع) (1)
نویسنده:خداداد شمس الدینی
نمازاول وقت، جایگاه ویژه ای دارد ومعصومان (ع) براین موضوع تأکید فراوانی کرده اند؛ در این مقاله در سیره وسخنان اهل بیت وحی در زمینه نماز اول وقت اشاره می کنیم.
1. سیره رسول خدا (ص)
از عایشه دراحوالات رسول خدا (ص) نقل شده که می گوید:
«کان رسول الله یحدثنا ونحدثه فاذا حضرت (وقت) الصلاه فکانه لم یعرفنا و لم نهرفه شغلاً بالله عن کل شیء(1) رسول خدا (ص) با ما گفتگومی کرد وما با او سخن می گفتیم، ولی چون وقت نماز فرامی رسید، نه او ما را می شناخت ونه ما او می شناختیم. توجه به خدا، او را از هر چیزی باز می داشت.»
ازامیرالمؤمنان (ع) روایت شده :
«کان رسول الله لا یوثر علی الصلاه عشاء ا ولاغیره وکان اذا دخل وقتها لایعرف اهلاً ولا حمیماً؛(2) رسول خدا (ص) چنان بود که خوراک شب وهیچ چیز دیگر را بر نماز مقدم نمی داشت و چنان بود که چون وقت نماز داخل می شد، گویا خانواده ودوستی را نمی شناسد».
پیامبر اکرم(ص) درمورد آثار پای بندی به نماز اول وقت، فرمود:
«ما من عبد اهتم بمواقیت الصلوه ومواضع الشمس الا ضمنت له الروح عند الموت وانقطاع الهموم والاحزان والنجاه من النار؛ (3) هیچ بنده ای به نماز اول وقت اهمیت نمی دهد، مگر اینکه من ضمانت می کنم که هنگام مرگ آرامش داشته باشد وغصه ها از او رخت بربندد واز آتش جهنم رهایی یابد».
پس طبق وعده رسول اکرم(ص) عاملان به این فریضه الهی واستقامت کنندگان دراین راه، این پاداش های ویژه را دارند:
1. به هنگام مرگ که یکی از سه حالت سخت انسان است، آرامش خاصی به روح او حاکم می شود.
2. غم واندوه از روح وروان او رخت بر می بندد.
3. رهایی از آتش نصیب این بنده الهی می گردد.
از آن حضرت نقل شده که :
«لایزال الشیطان یرغب من بنی آدم ما حافظ علی الصلوات الخمس فاذا ضیعن تجراً علیه او قعه فی العظام».(4)
2.سیره حضرت علی(ع)
امیرمؤمنان (ع) می فرماید:
«لیسن احب الی الله عز وجل من الصلوه لایشغلنکم عن اوقاتها شیء من امور الدنیا فان الله عزوجل ذم اقواما فقال: الذین هم عن صلاتهم ساهون، یعنی انهم غافلون استهانوا باوقاتها؛(5) در نزد خدا عملی محبوب تر از نماز نیست. پس چیزی از امور دنیا شما را از اوقات نماز باز ندارد. پس به درستی خدای عز و جل اقوامی را مذمت کرده وسپس فرموده است : اینها غفلت کنندگانی هستند که توجه به اوقات نماز ندارند».
آن حضرت دربخش پایانی نامه اش خطاب به فرماندار مصر (محمد بن ابی بکر) این چنین آورده است:
«...صل الصلواة لوقتها الموقت لها، ولا تعجل وقتها لفراغ ولا توخرها عن وقتها لاشتغال واعلم ان کال شیء من عملک تبع لصلاتک؛ (6) نماز را
در وقت خودش به جا آور، نه اینکه در فراغت وبیکاری زودتر از وقتش بخوانی ودروقت کار، آن را به تأخیر بیندازی. وبدان که تمام کردار خوبت درگرو نماز است.»
اختصاص دادن اوقات مشخص برای نماز، تاآنجا اهمیت دارد که حضرت علی (ع) دریکی از نامه هایش به فرمانداران شهر آورده است:
«اما بعد فصلوا بالناس الظهر حتی تفی الشمس...؛(7) بعد از یاد خدا و درود؛ نماز ظهر را با مردم بخوانید که آفتاب به طرف مغرب رفته وسایه آن به اندازه دیوار آغل بز گسترده شد. ونماز عصر را با مردم وقتی بخوانید که خورشید سفید است وجلوه دارد وپاره ای از روز مانده وتا غروب می توان دو فرسخ را پیمود.
نماز مغرب را با مردم زمانی بخوانید که روزه دار افطار وحاجی از عرفات به سوی منا کوچ کند. ونماز عشا را با مردم وقتی بخوانید که شفق پنهان شده ویک سوم از شب بگذرد. ونماز صبح را با مردم هنگامی بخوانید که شخص، چهره همراه خویش را بشناسد. ونماز جماعت را درحد ناتوان آنان بگذارید وفتنه گر مباشید.»
دیلمی در ارشاد القلوب می گوید: «راجع به سیره امیرمؤمنان امام علی (ع) درتاریخ آمده است که حتی آن بزرگوار درخلال جنگ مواظبت بر نماز اول وقت را فراموش نمی کرد؛ چنان که آمده است: هنگامی که علی (ع) درجنگ صفین سرگرم نبرد بود ودرمیان هر دو صف کارزار، پیوسته به آسمان نگاه می کرد تا ببیند کی ظهر شده تا نماز ظهر را بخواند. عبدالله بن عباس عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! این چه کاری است ؟ فرمود: آفتاب را می نگرم تا اگر وقت نماز رسیده، نماز بگزاریم. ابن عباس گفت: آیا اینجا وقت نماز است با این سرگرمی جنگ! حضرت فرمود: ما برای چه با این گروه می جنگیم؟ مگر نه اینکه برای نماز است! تنها به خاطر نماز با آنها نبرد می کنیم ومی خواهیم نماز بر پا شود».(8)
نیز درحالات امیرمؤمنان (ع) آمده است: «هنگامی که وقت نماز می رسید، رنگ از چهره امام علی (ع) می پرید ومی لرزید.پس به او گفته شد: چه شده است؟ فرمود: وقت نماز فرا رسیده، وقت امانتی که خدا بر آسمان ها وزمین و کوه ها عرضه کرد، اما آن ها از قبول آن دوری کردند وترسیدند، ولی انسان آن را حمل کرد و من با ناتوانی خود نمی دانم که به خوبی از حمل آن می آیم یا نه».
این روایت شریفه در منابع دیگر با تعبیر «یتململ» و «یتزلزل» به جای «تلون» و «تزلزل» آمده است.(9)
3. سیره امام حسین (ع)
درتاریخ راجع به سید الشهداء نقل شده است: ابوثمامه صیداوی (صائدی) که نام شریفش عمرو بن عبدالله است، چون دید هنگامی زوال است، خدمت حضرت امام حسین (ع) آمد وعرض کرد: یا ابا عبدالله ! جان من فدای باد! می بینم که این لشکر به شما نزدیک شده اند، لکن سوگند به خدا، تامن کشته نشوم، شما شهید نخواهی شد ودوست دارم این نماز ظهر را با شما بگزارم وآن گاه خدای را ملاقات کنم. حضرت سر به سوی آسمان بلند کرد وفرمود: نماز را به یاد آوردی، خداوند تو را از نمازگزاران و ذاکران قرار دهد! آری، اینک اول وقت نماز است. آنگاه فرمود: از این قوم بخواهید دست از جنگ بردارند تا ما نماز گزاریم.(10)
در ادامه روایت آمده است:
حصین بن نمیر - مرد تبهکاری که در روز عاشورا به امام حسین (ع) زبان درازی کرد- فریاد زد: نماز شما قبول نیست. حبیب بن مظاهر فرمود: ای خیانتکار! نماز پسر رسول خدا (ص) قبول نمی شود ونماز تو قبول می گردد؟...
عموم مورخان وارباب مقاتل گفته اند که سعید بن عبداله حنفی، سینه وسر وصورت خود را سپر آن حضرت ویاران قرار داد تا نماز بخوانند. چون زخم های بدن او فراوان شد ونتوانست روی پای خود بایستد، به زمین افتاد ودرحالی که دعا می کرد، رو به سوی امام حسین(ع) کرد وگفت:
ای فرزند رسول خدا ! به عهد خود وفا کردم؟ امام فرمود: بله تو پیشاهنگ ما (مقدم تر از من ) در بهشت هستی.
4. سیره امام سجاد(ع)
درحالات امام سجاد (ع) آمده است که:
«کان اذا حضرت الصلوة اقشعر جلده واصغر لونه وارتعد کالسعفه؛ چون وقت نماز می رسید، پوست بدن امام سجاد(ع) می لرزید ورنگش زرد همچون شاخه درخت می شد.»(11)
به حضرت عرض کردند: چرا شما وقتی وضو می سازید، رنگ مبارکتان زرد می شود؟ فرمود: «آیا نمی دانید که در خدمت چه فردی می ایستیم» ؟(12)
در روایتی از امام سجاد (ع) نقل شده :
«الذنوب التی ترد الدعا...تأخیرالصلوه المفروضات حتی تذهب اوقاتها؛ یکی از گناهانی که مانع قبول دعا می شود(دعا را رد می کند)، تأخیر در نماز واجب است تا وقت آن بگذرد.»
همچنین آن امام بزرگوار در دعاهای خود آورده اند:
«خدایا! ما را به منزلت کسانی برسان که مراتب نماز رسیده اند وارکان آن را حفظ نموده اند و آن را در اوقاتش به پا می دارند؛ همانند نسبت بنده و رسولت - که درود ورحمت تو بر او و خاندانش باد -مقرر نموده، دررکوع وسجود وهمه فضائل با کامل ترین وتمام ترین طهارت ورساترین مراتب خشوع به جا آورده اند». (13)
5. سیره امام صادق (ع)
از امام صادق (ع) نقل شده است:
«اذا صلیت صلاة فریضه فصل لوقتها صلاة مودع یخاف ان لا یعود الیها ابداً؛ (14) هنگامی که نماز واجب را می خوانی، در وقتش بخوان؛ مانند کسی که نماز وداع می خواند ومی ترسد که بعد از این، توفیق خواندن نماز را نیابد».
نیز فرمود:
«اختبروا اخوانکم بخصلتین فان کانتا والا فاعرب ثم اغرب محافظه علی الصوات فی مواقیتها والبر بالاخوان فی العسر والیسر؛ (15) برادران دینی خود را با دوخصلت بسنجید. اگر این دو علامت در آن ها بود(با آنها همراهی کنید)، وگرنه هر چه می توانید از آنها فاصله بگیرید(آن دونشانه عبارت اند از): 1. محافظت برنماز در وقت آن. 2. نیکی به برادران دینی در سختی وراحتی».
امام صادق (ع) نیز خطاب به یکی از یاران خود (ابن جندب) می فرماید:
برای شیطان دام هایی وجود دارد که یکی از آنها، این است که انسان را از خدمت کردن به دیگران به ویژه برادران دینی باز می دارد.
دوم اینکه با خواب، کاری می کند که انسان به موقع نماز نخواند.(16)
آیت الله مصباح یزدی در توضیح این روایت می گویند:
«آنچه انسان را مستقیماً درمسیر تقرب الی الله به پیش می برد، نماز است. وقتی انسان اهتمامی به خواندن نماز اول وقت نداشته باشد، به مسائل دین بی اعتنا می شود وکم کم کارش به جایی می رسد که با دیده تمسخر به مناسک دین می نگرد؛ همان طور که در قرآن آمده است: (ثم کان عاقبه الذین اسوی السوای ان کذبوا بایت الله وکانوا بها یستهزئون )؛(17) «.... سرانجام کار آنان که به اعمال زشت وکردار بد پرداخته اند وآیات خدا را تکذیب و تمسخر کردند». اگر انسان دراین مسیر خطرناک قرار گرفت وبه نمازاهمیت نداد، در واقع با این کار مقدمات کافرشدن خود را فراهم ساخته است».(18)
درسیره عملی امام ششم (ع) آمده است:
سدیر گفت: امام صادق (ع) دستور داد که الاغ واستری را زین کردند، من سبقت گرفتم وبرالاغ سوار شدم تا احترام کرده باشم و آن ضحرت سوار بر استر گردد. فرمود: اگر بخواهی، الاغ را در اختیار من بگذار. گفتم: استر برای شما مناسب تر و زیباتر است. من از الاغ پیاده شدم و بر استر سوارشدم و آن حضرت بر الاغ سوار شد... پیاده شدیم تا نماز را با هم بخوانیم. سپس فرمود: اینجا زمین شوره زار است ونماز دراینجا روا نیست(مکروه است). واز آنجا رفتیم وبه زمین خاک سرخی رسیدیم.
و آماده نماز شدیم. در آنجا مردی جوان بزغاله می چراند. حضرت به من نگریست و به من فرمود: به خدا قسم! اگر تعداد شیعه های من به اندازه این بزغاله ها بود، خانه نشینی من روا نبود. سپس پیاده شدیم ونماز خواندیم. پس از نماز، کنار بزغاله ها رفتیم و شمردیم که هفت عدد بودند.(19)
6. سیره امام رضا(ع)
راوی می گوید: حضرت رضا (ع) برای استقبال برخی از طالبیین (دودمان ابوطالب) از شهر خارج شد ودراین هنگام وقت نماز شد (بلادرنگ ) راه خود را به ساختمانی که در آن نزدیکی بود، کج کرد وکنار سنگی فرود آمد وفرمود: اذان بگو. من عرض کردم: درنگ کنیم تا یاران ما برسند. فرمود: خدایت بیامرزد! هیچ گاه نماز را از اول وقت بدون جهت به آخر وقت به تأخیر نینداز وهمیشه بر تو باد که اول وقت را مراعات کنی. پس من اذان گفتم و نماز خواندیم(20)
ترک جلسه به خاطر نماز
«صابئین» به حضرت یحیی گرایش دارند وبرای ستارگان، تأثیر خاصی قائل هستند ونماز ومراسم ویژه ای دارند و هنوز در خوزستان گروهی از آنان هستند. این فرقه، رهبری دانشمند ولی مغرور داشت که بارها با امام رضا (ع) گفتگو کرد، ولی زیر بار نرفت .امام رضا (ع) استدلالی کرد واو تسلیم شد وگفت: اکنون روح من نرم شده، حاضرم مکتب تو را بپذیرم . ناگهان صدای اذان بلند شد، امام رضا(ع) جلسه را ترک کرد . مردم گفتند: فرصت حساسی است و چنین فرصتی پیش نمی آید! امام فرمود: اول، نماز.
او که این تعهد را از امام دید، علاقه اش بیشتر شد وبعد از نماز گفتگویش را تکمیل کرد وایمان آورد.(21)
در روایتی از امام رضا (ع) آمده است:
«حافظوا علی مواقیت الصلوه فان العبد لا یأمن الحوادث ومن دخل علیه وقت فریضه فقصرعنها متعمداً فهو خاطی؛(22)
بر وقت های نماز محافظت کنید؛ چرا که بنده ایمن از حوادث نیست. و کسی که وقت نماز واجب بر او داخل می شود وعمداً کوتاهی کند، خطا کار است».
7. سیره امام حسن عسکری(ع)
از ابوهاشم روایت است که حضورمبارک امام حسن عسکری(ع) شرفیاب شدم، دیدم آن حضرت مشغول نوشتن کاغذی است .سپس وقت نماز رسید امام آن کاغذ را بر زمین گذاشت ومشغول نماز شد. سپس دیدم که قلم می چرخد وروی کاغذ می نویسد تا رسید به آخر کاغذ. من چون این صحنه را دیدم، به سجده افتادم. وقتی حضرت از نماز خود فارغ شد، قلم را به دست گرفت وبرای مردم اذن داد که داخل شوند.(23)
8. سیره امام زمان (عج)
از کارهای مهمی که امام زمان پس از ظهور انجام می دهند، بر پا داشتن نماز و مطرح کردن آن در سطح جامعه و فرا خواندن مردم به سوی آن است. علاو بر اصل نماز، اقامه نماز در اول وقت نیز مورد تأکید فراوان آن حضرت است.
امام مهدی (عج) می فرماید:
«ملعون ملعون من اخرالعشاء الی ان تشتبک النجوم وملعون ملعون من اخر الغداء الی ان تنقضی النجوم؛ لعنت شده وملعون کسی است که نماز عشا را به قدری تأخیر اندازد که همه ستارگان آسمان دیده شوند؛ وملعون کسی است که نماز صبح را به قدری تأخیر اندازد که ستارگان دیده شوند».(24)
این روایت، اهتمام امام زمان (عج) به نماز اول وقت را نشان می دهد وآن حضرت کسانی را که در نماز خود اهمال می کنند، به شدت سرزنش می کند وآنها را از رحمت خود دور می داند.
در ملاقات ها و تشرفات به محضر آن حضرت نیز، تأکید ایشان بر «نماز اول وقت» نقل شده است.(25)
پی نوشت ها :
1- ینابیع الحکمه، ج3، ص503.
2-مجموعه ورام، ج2،ص78.
3- بحارالانوار، ج83،ص9.
4-همان، ج82، ص202.
5-همان، ج2،ص82.
6-نهج البلاغه، محمد دشتی، نامه 27، ص372.
7-همان، نامه 52، ص410
8-بحارالانوار، ج80، ص23؛ سفینه البحار، ج2، ص4.
9-ینابیع الحکمه، ج3، ص502، اسرارالصلوه، ص20.
10-بحارالانوار، ج45، ص21.
11-همان، ج84، ص247.
12-معراج السعاده، ص760، بحار الانوار، ج، ص78-75.
13-صحیفه سجادیه همراه رساله حقوق، مترجم: لطیف راشدی، دعای 44، ص 324و 441، امیر کبیر، تهران.
14-بحارالانوار، ج84، ص 233.
15-اصول کافی، ج2، ص672.
16-تحف العقول، ص302.
17-روم/10.
18-پندهای امام صادق (ع) به ره جویان صادق، محمد تقی مصباح، ص 219، مؤسسه پژوهشی امام خمینی (ره)، قم.
19-داستان ها و حکایت ها چهارده معصوم، عباس عزیزی، ص127، اصول کافی، ج2، ص242.
20- بحارالانوار، ج80،ص21؛الخرائج والجرائح، ص30.
21-یکصد وچهارده نکته درباره نماز، محسن قرائتی، ص14،چ8،1384ش؛ بحارالانوار، ج94،ص195،عیون اخبارالرضا (ع)، ص151.
22-بحارالانوار، ج83، ص20.
23-منتهی الامال، شیخ عباس قمی، ج2، ص574، هجرت، قم.
24-الغیبه، شیخ طوسی، ص113.
25-مهدویت، پرسش ها و پاسخ ها، ص 119، پژوهشکده مهدویت؛ شیفتگان حضرت مهدی (عج)، ج2، ص94، این حدیث، قسمتی از توقیعی است که درجواب سؤال محمد بن یعقوب از ناحیه مقدس رسیده است (بحارالانوار، ج53، ص16؛ وسائل الشیعه؛ ج4،ص201).
منبع:نشریه فرهنگ کوثر، شماره83.
