برای کمال توبه و تمامیت آن نیز شرایطی چند است و کسی که خواهد توبه ی او به سر حد

کمال باشد و زنگ معصیتی که کرده بالمّره از آیینه دل او زدوده شود باید بعد از تلافی و تدارک

هر معصیتی به دوام ندامت و قضای عبادت و ادای مظالم پیوسته بر حال خود گریان و همیشه

متألم و محزون باشد؛وبه ازای آن معصیت نفس خود را به زحمت بیندازد و ریاضت دهد ودر اکل

و شرب تقلیل نماید.

مروی است که :((شخصی در خدمت حضرت علی (ع)گفت:((استغفرالله)).آن حضرت فرمود:

مادرت بر تو بگرید آیا می دانی حقیقت استغفار چیست؟!به درستی که استغفار درجه ی علیین است.

و بر مجموع شش معنی می شود:

اول: پشیمانی بر گذشته.

دوم: عزم بر ترک گناه در مدةالعمر.

سوم: أدا کردن حقوق مردم.

چهارم: قضا کردن هر واجبی که فوت شده.

پنجم: گداختن هر گوشتی حرام روییده به حزن و الم،تا پوست به استخوان چسبد و گوشت تازه بروید.

ششم: الم و زحمت طاعت و عبادت به بدن چشانیدن به ازای آنچه از شیرینی معصیت چشیده.چون

کسی این شش امر را به جا آورد بگوید:((استغفرالله)).

مراد حضرت در اینجا،استغفار کامل است.ومراد آن نیست که استغفار کردن بدون مجموع این شش امر

لغو و بی فایده است؛زیرا شکی نیست که تلفظ به کلمه ی ((استغفرالله))از روی اخلاص با فهمیدن معنی

آن نیز موجب تخفیف عذاب است.بلکه گفتن آن از برای ثواب اگرچه معنی آن را نفهمد خالی از ثواب

نیست.همچنان که بسیاری از عوام می گویند.

از حضرت امام جعفر صادق(ع)مروی است که:((توبه،((حبل الله))و((مددعنایت))اوست و لابد است از

مداومت آن.و از برای هر طایفه از بندگان توبه ای است.تا اینکه فرمودند که:اما توبه طایفه عوام آن است

که باطن خود را از گناهان بشوید به آب حسرت و اعتراف به گناه و پشیمانی بر گذشته و ترسناک بودن بر

آنکه دیگر مثل آن از برای او صادر شود.وباید گناهان را سهل و حقیر نشمارد و دایم بر تقصیرات خود در

بندگی خداگریان و متأسف باشد.و خود را از شهوت های نفسانیه محافظت نماید و استغاثه به خدا نماید

که او را اعانت فرماید بر وفای به توبه و محافظت کند او را از عود به گناه و ریاضت دهد نفس خود را به

عبادت و مجاهده و واجباتی که از او فوت شده قضا نماید و ستمی که بر کسی کرده تدارک آن کند و آنچه

از حقوق مردمان در ذمه او باشد ادا کند و از هم صحبتان بد اجتناب نماید و شبها را به بیداری به صبح

رساند و روزها را به تشنگی روزه به شب آورد و همیشه در عاقبت کار خود تفکر نماید و از خدا استعانت

جوید که در حالت وسعت و شادی و زمان سختی و بدحالی او را بر جاده شریعت مستقیم و ثابت بدارد و

در بلاها و مصیبتها صبر کند تا از درجه توبه کنندگان ساقط نشود و چون چنین کند از گناهان خود پاک و

عمل او زیاد و درجات او بلند می گردد.))

و از جمله شرایط توبه آن است که:سعی نماید که آثار کدورت و ظلمت که از گناهان بردل او مجتمع شود

به نور طاعت محو کند؛زیرا هر شهوت و معصیتی که از انسان صادر می شود از آن ظلمت و تیرگی بر دل

می نشیند و چون بسیار شد دل زنگ می گیرد و اگر زنگ بسیار بر روی هم جمع شود دل او فاسد می

کند و دیگر قابل اصلاح و صفا نمی شود.پس کسی که توبه می کند باید آثار گناهان گذشته را از دل خود

محو کند و محو آنها به طاعات و عبادات می شود؛زیرا همچنان که به سبب معصیت ،ظلمت و کدورت به

سراچه ی دل می رسد همچنین از عبادات نوری در آن حاصل می شود و به واسطه ی آن نور ظلمت

معاصی زدوده می گردد. همچنان که حضرت پیغمبر(ص) فرمود که :((در عقب هر گناهی عبادت کن تا آن

را محو کند.))

بنابراین باید توبه کار نفس خود را بر طاعات و تکالیفی که مخالف با معاصی است ملزم نماید تا

اثرمعصیت را بزداید؛زیرا دفع هر مرضی به ضدّ آن می شود.پس اگر در مجامع لهو و لعب غنا شنیده باشد

کفاره ی آن را به شنیدن قرآن و مواعظ و احادیث و نشستن در مساجد و امثال آن جبران کند،و کفاره ی

شرب خمر را ریاضت نفس و تشنگی تحمل نماید،و کفاره ی خوردن چیز حرام را بعد از تصدق قیمت آن

روزه داشتن و به کم خوردن قناعت کند،و همچنین هر چیزی را به مناسب آن معالجه کند تا اثر آن گناه

محو شود و اگرچه دفع آن به عبادت دیگر غیر مناسب هم ممکن است لیکن معالجه مناسب زودتر اثر می

کند.  

                                                    منبع:کتاب معراج السعادة (عالم ربّانی ملا احمد نراقی)